Skuteczna odpowiedź immunologiczna na inwazję obcych i niebezpiecznych elementów wymaga:

Uznanie
Aktywizacja i mobilizacja
Rozporządzenie
Normalizacja

Aby móc zniszczyć patogeny, układ odpornościowy musi je najpierw rozpoznać. Czyli układ odpornościowy musi umieć odróżnić elementy własne od obcych: przeciwciała neutralizujące https://www.gentaur.pl/przeciwciala-neutralizujace-chroniace-przed-patogenami-ktore-wywoluja-choroby.

Układ odpornościowy potrafi rozróżnić te elementy, ponieważ wszystkie komórki mają na swojej powierzchni cząsteczki definiujące (antygeny). Mikroorganizmy są rozpoznawane, ponieważ cząsteczki definiujące na ich powierzchni są obce.

U człowieka najważniejsze molekuły samoidentyfikujące się nazywane są

antygeny leukocytów ludzkich (HLA) lub główny zespół zgodności tkankowej (MHC)

Cząsteczki HLA nazywane są antygenami, ponieważ mogą wywołać odpowiedź immunologiczną u biorcy w przeszczepie, takim jak przeszczep nerki lub skóry (zazwyczaj nie wywołują odpowiedzi immunologicznej u dawcy). Każdy człowiek ma niemal unikalną kombinację HLA. Układ odpornościowy każdej osoby zazwyczaj rozpoznaje tę unikalną kombinację jako "swoją".

Komórka, której cząsteczki powierzchniowe nie są identyczne z tymi na komórkach własnego organizmu, jest identyfikowana jako komórka "obca". Układ odpornościowy atakuje wtedy tę komórkę. Taką komórką może być przeszczepiona komórka tkanki, jedna z komórek organizmu zainfekowana patogenem lub komórka nowotworowa. (Lekarze starają się dopasować molekuły zgodne z HLA, gdy dana osoba potrzebuje przeszczepu narządu).

Niektóre białe krwinki - komórki B (limfocyty B) - potrafią bezpośrednio rozpoznawać patogeny, ale inne - komórki T (limfocyty T) - potrzebują pomocy ze strony komórek zwanych komórkami prezentującymi antygen.

Komórki te pochłaniają patogen i rozkładają go na fragmenty.

Następnie komórka prezentująca antygen łączy fragmenty antygenu patogenowego z własnymi cząsteczkami HLA.

Połączenie fragmentów antygenu i cząsteczek HLA wędruje na powierzchnię komórki.

Komórka T z odpowiednim receptorem na swojej powierzchni może przyłączyć się do części cząsteczki HLA prezentującej fragment antygenu - pasują one do siebie jak klucz do zamka.
Komórka T jest wtedy aktywowana i zaczyna walczyć z patogenami niosącymi ten antygen.

Aktywizacja i mobilizacja

Leukocyty są aktywowane, gdy rozpoznają patogeny. Na przykład, gdy komórka prezentująca antygen przedstawia komórce T fragmenty antygenu związane z HLA, komórka T przyłącza się do fragmentów i ulega aktywacji. Komórki B mogą być aktywowane bezpośrednio przez patogeny. Po aktywacji białe krwinki albo pochłaniają patogen, albo go niszczą, albo robią jedno i drugie. Z reguły do zniszczenia patogenu potrzeba kilku rodzajów białych krwinek.

Komórki odpornościowe, takie jak makrofagi i aktywne limfocyty T, uwalniają substancje, które przyciągają inne komórki odpornościowe do dotkniętego obszaru, mobilizując w ten sposób siły obronne organizmu. Sam patogen może również wydzielać substancje, które przyciągają komórki odpornościowe.